Քիմիա Կալիում

Կալիում

19Արգոն← Կալիում → Կալցիում19K
Պարզ նյութի արտաքին տեսք
Արծաթափայլ սպիտակ, փափուկ մետաղ
Ատոմի հատկություններ
Անվանում, սիմվոլ, կարգաթիվ	Կալիում /Kalium (K), K, 19
Ատոմային զանգված (մոլային զանգված)	39, 0983(1) զ. ա. մ. (գ/մոլ)
Էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիա	[Ar] 4s1
Ատոմի շառավիղ	235 պմ
Քիմիական հատկություններ
Կովալենտ շառավիղ	203 պմ
Իոնի շառավիղ	133 պմ
Էլեկտրաբացասականություն	0, 82 (Պոլինգի սանդղակ)
Օքսիդացման աստիճաններ	0; +1
Իոնացման էներգիա (առաջին էլեկտրոն)	418, 5 (4, 34) կՋ/մոլ (էՎ)
Պարզ նյութի թերմոդինամիկական հատկություններ
Հալման ջերմաստիճան	63, 51°С; 336, 8 Կ
Եռման ջերմաստիճան	1047 Կ
Մոլյար ջերմունակություն	29, 6 Ջ/(Կ·մոլ)
Մոլային ծավալ	45, 3 սմ³/մոլ
Պարզ նյութի բյուրեղային ցանց
Բյուրեղացանցի կառուցվածք	Խորանարդ
Բյուրեղացանցի տվյալներ	5, 332
Դեբայի ջերմաստիճան	100 Կ
Այլ հատկություններ
Ջերմահաղորդականություն	(300 Կ) 79, 0 Վտ/(մ·Կ)
CAS համար	CAS գրանցման համար?

19	Կալիում
K39,098
[Ar]4s1

Կալիում լատ.՝ Kalium, քիմիական տարր է, որի նշանն է K, պարբերական համակարգի 4-րդ պարբերության 1-ին խմբի քիմիական տարր։ Ալկալիական մետաղ է, կարգահամարը՝ 19, ատոմական զանգվածը՝ 39, 098, ատոմի արտաքին թաղանթի էլեկտրոնային կառուցվածքը՝ 4s¹։ Ունի երկու կայուն՝ ³⁹K (93, 08 %), ⁴¹K (6, 91 %), և մեկ թույլ ռադիոակտիվ իզոտոպ՝ ⁴⁰K (0, 01 %), կիսաքայքայման պարբերությունը՝ T_½= 1, 32• 10⁹ տարի։

Կալիումի մի քանի միացություններ (օրինակ, պոտաշը, որն ստացվում էր փայտանյութի մոխրից) հայտնի էին դեռևս հնում։ Սակայն դրանց չէին տարբերում նատրիումի միացություններից։

Կալիումի քիմիական հատկությունները շատ նման են նատրիումի հատկություններին, այնուամենայնիվ, դրանց դերը օրգանիզմում տարբեր է։

Պատմություն և անվան ծագում

Միայն 18-րդ դարին պարզվեց «բուսական ալկալու» (պոտաշի՝ K₂CO₃) և «հանքային ալկալու» (սոդայի՝ Na₂CO₃) տարբերությունը։ 1807 թվականին Հ. Դևին կծու կալիումի և նատրիումի (KOH և NaOH) էլեկտրոլիզից անջատեց կալիումը և նատրիումը ու անվանեց դրանք պոտասիում և սոդիում։ 1809 թվականին Լ. Վ. Հիլբերտը առաջարկեց անվանել «կալիում» (արաբ․՝ ‎‎ ալ-կալի-պոտաշ) և «նատրոնիում» (արաբ․՝ ‎‎ նատրուն-բնական սոդա)։ Վերջինս Ի. Յա. Բերցելիուսը վերանվանեց (1811) «նատրիում»։

«Պոտասիում» և «սոդիում» անվանումները պահպանվել են Մեծ Բրիտանիայում, ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում և մի քանի այլ երկրներում։

Բնության մեջ

Կալիումը տարածված տարրերից է, պարունակությունը երկրակեղևում՝ 2, 50 % (ըստ զանգվածի)։ Կալիումը մտնում է դաշտային սպաթների և փայլարների բաղադրության մեջ։

Ստացում

Արտադրության մեջ ստացվում է KOH-ի կամ KCl-ի և Na-ի փոխազդեցությամբ՝

վերականգնվելով հալված կալիումի քլորիդով, կալցիումի կարբիդով, ալյումինով կամ սիլիցիումով։

Ֆիզիկական հատկություններ

Սենյակային ջերմաստիճանում կալիումը արծաթա-սպիտակավուն մետաղ է կապտավուն երանգով։ Այն լավ էլեկտրահաղորդիչ է։ Կալիումը փափուկ է և հեշտությամբ կտրվում է դանակով։ Կալիումը տարածված տարրերից է, պարունակությունը երկրակեղևում՝ 2, 50% (ըստ զանգվածի)։ Կալիումը մտնում է դաշտային սպաթների և փայլարների բաղադրության մեջ։ Խտությունը՝ 862 կգ/մ³ (20 °C-ում), հալման ջերմաստիճանը՝ 63, 55 °C, եռմանը՝ 760 °C։ Քիմիապես ավելի ակտիվ է, քան լիթիումը և նատրիումը։ Միացություններում միարժեք է։ Օդում (հատկապես խոնավության առկայությամբ) կալիումը արագ օքսիդանում է, այդ պատճառով այն պահում են նավթի, բենզինի կամ հանքային յուղի մեջ։

Քիմիական հատկություններ

Իր միացությունների մեջ կալիումը միշտ միավալենտ է։

Կալիումը, ինչպես և նատրիումը, փոխազդում են թթվածնի հետ։ Կալիումը փոխազդում է նաև ջրի հետ, առաջացնելով կալիումի հիդրօքսիդ և ջրածին՝

Այս ռեակցիան ընթանում է այնքան եռանդուն, որ անջատվող ջրածինը բոցավառվում է։

Կալիումը օդում շատ արագ օքսիդանում է։ Դրա համար էլ այն հաճախ պահում են կերոսինի մեջ։

Արտաքինից, սովորաբար, կալիումը ծածկված է լինում անթափանց մուգ կեղևով, որը կազմված է լինում կալիումի միացություններից։

Կալիումը մեծ եռանդով ռեակցայի մեջ է մտնում աղաթթվի հետ։

Սենյակային ջերմաստիճանում կալիումը փոխազդում է հալոգենների հետ՝ առաջացնելով հալոգենիդներ։ Թույլ տաքացնելիս միանում է ծծմբին, ավելի բարձր տաքացնելիս՝ սելենին և տելուրին։

Ջրածնի մթնոլորտում 200 °C-ից բարձր տաքացնելիս կալիումը առաջացնում է հիդրիդ՝ KH, որը ինքնաբոցավառվում է օդում։

Կալիումը և ազոտը չեն փոխազդում միմյանց հետ նույնիսկ տաքացնելիս։ Սակայն էլեկտրական լիցքի առկայությամբ առաջացնում են կալիումի ազիդը՝ KN₃, և նիտրիդը՝ K₃N։

Տաքացնելիս գրաֆիտի հետ առաջացնում է կարբիդներ՝ KC₈ (300 °C-ում) և KC₁₆ (360 °C-ում)։ Չոր օդում (կամ թթվածնում) կալիումը առաջացնում է դեղնասպիտակավուն օքսիդ՝ K₂, և նարնջագույն գերօքսիդ՝ KO₂ (հայտնի են նաև K₂O₂ և K₂O₃ գերօքսիդները)։

Կալիումը շատ եռանդուն (երբեմն պայթյունով) փոխազդում է ջրի հետ՝ անջատելով ջրածին, ինչպես նաև թթուների հետ՝ առաջացնելով աղեր։ Ամոնիակի հետ փոխազդելիս առաջացնում է ամիդ, սպիրտների հետ՝ ալկոհոլատներ, ալկիլ և արիլհալոգենների հետ՝ կալիումալկիլներ և կալիումարիլներ։ Արտադրության մեջ ստացվում է KOH-ի կամ KCl-ի և Na-ի փոխազդեցությամբ

Կալիումի և նրա միացությունների ճանաչում

Կալիումի և նրա միացությունների ճանաչումը բոցի գույնի միջոցով

Կալիումը և նրա միացությունները շիկացրած երկաթի ծայրով բոցի մեջ մտցնելիս դրանք գունավորվում են մանուշակագույն։ Եթե կալիումի աղերը պարունակում են նատրիումի աղերի խառնուրդ, ապա բոցի մանուշակագույնը քողարկվում է դեղինով։ Սակայն մանուշակագույնը կարելի է նկատել, եթե բոցի վրա նայենք կապույտ ապակու միջոցով։

Նշանակություն

Կալիումը պատկանում է այն տարրերի թվին, որոնց կարիքն առանձնապես ունեն բույսերն՝ իրենց աճման համար։ Նա բույսին է անցնում արմատների միջով բուսահողի խոնավության մեջ լուծված աղերի ձևով։ Բայց բուսահողի մեջ կալիումի լուծելի աղեր քիչ կան։ Այդ պատճառով էլ, առանց պարարտանյութի, բազմապատիկ ցանքից հետո բուսահողը աղքատանում է կալիումի աղերից, և բերքը ընկնում է։

Ահա թե ինչու կալիումի քլորիդը, կալիումի սուլֆատն ու կալիումի նիտրատը օգտագործվում են որպես հանքային պարարտանյութեր։ Կալիումը հիմնականում կիրառվում է գերօքսիդ ստանալու համար, որը թթվածնի վերականգնիչ է, օրինակ, սուզանավերում։ Նատրիումի հետ առաջացրած համաձուլվածքները (40—90% K) կիրառվում են միջուկային ռեակտորներում որպես ջերմակիրներ, տիտանի արտադրության մեջ՝ վերականգնիչներ, ինչպես նաև թթվածին կլանողներ, աղերը՝ գյուղատնտեսության մեջ որպես կափումական պարարտանյութեր։

Մարդու օրգանիզմում

Մարդու օրգանիզմում կալիումը հիմնականում գտնվում է բջիջներում (40 անգամ ավելի շատ, քան միջբջջային տարածքներում)։

Կալիումի հանձնարարելի քանակը 600-1700 միլիգրամ է երեխաների համար, իսկ մեծահասակների համար՝ 1800-5000 միլիգրամ։ Կալիումի անհրաժեշտ քանակը կախված է մարմնի քաշից, ֆիզիկական ակտիվությունից, ֆիզիոլոգիական վիճակից և բնակավայրի կլիմայից։

Փսխումը, երկարատև փորլուծությունը, առատ քրտնարտադրությունը, միզաբերներ օգտագործելը մեծացնում է օրգանիզմի կալիումի պահանջը։

Կալիումի իոնները մասնակցում են նյարդերում և մկաններում կենսաէլեկտրական պոտենցիալների ծագման ու հաղորդման, սրտի և այլ մկանների կծկման կարգավորմանը, պահպանում բջիջներում օսմոտիկ ճնշումը և կոլոիդների հիդրատացումը, ակտիվացնում որոշ ֆերմենտներ։

Փոխանակություն

Կալիումի փոխանակությունը (մետաբոլիզմը) կապված է ածխաջրերի նյութափոխանակության հետ։ Կալիումի իոններն ազդում են սպիտակուցների սինթեզի վրա։ Կալիումն օրգանիզմից հեռանում է գլխավորապես մեզի հետ։

Կալիումի պարունակությունը ողնաշարավորների արյան և հյուսվածքների մեջ կանոնավորվում է մակերիկամների հորմոններով՝ կորտիկոստերոիդներով։

բույսերում

Բույսերի մեջ կալիումն բաշխվում է անհավասարաչափ. վեգետատիվ օրգաններում այն ավելի շատ է, քան արմատներում և սերմերում։ Շատ կալիում կա ընդավորների, ճակնդեղի, կարտոֆիլի մեջ, ծխախոտի տերևներում և հացահատիկային կերաբույսերում (20-30 գ/կգ չոր նյութում)։

Հողում կալիումի պակասության դեպքում դանդաղում է բույսերի աճը, ավելանում հիվանդացությունը։ Օրգանիզմի բնական ռադիոակտիվությունը (գամմա-ճառագայթում) գրեթե 90 %-ով պայմանավորված է հյուսվածքներում բնական ⁴⁰K ռադիոիզոտոպի առկայությամբ։

Բժշկության մեջ

Բժշկության մեջ կիրառում են կալիումի քացախատը (CH₃COOK)՝ որպես միզամուղ, կալիումի քլորիդը (KCl)՝ օրգանիզմում կալիումի անբավարարության դեպքում, գերքլորատը (KClO₄)՝ թիրեոտոքսիկոզի ժամանակ, կալիումի պերմանգանատը (KMnO₄)՝ հականեխիչ միջոց։

Կալիումի նկատմամբ չափահաս մարդու օրական պահանջը (2-3 գ) լրացվում է մսի և բուսական մթերքների, ծծկեր երեխաներինը (30 մգ/կգ)՝ կրծքի կաթի հաշվին։ Բույսերը կալիումը ստանում են հողից։ Կենդանիների օրգանիզմում կալիումի քանակը ~2, 4 գ/կգ է։

Կալիումի հիմնական սննդային աղբյուրներն են չորացրած ծիրանը, դդումը, լոբազգիները, կիվին, կարտոֆիլը, ավոկադոն, բանանը, լյարդը, կաթը, պնդուկի յուղը, ցիտրուսայինները և խաղողը։ Բավականաչափ կալիում կա ձկներում և կաթնային մթերքներում։

Կալիումի ներծծումը կատարվում է բարակ աղիքում։ Կալիումի յուրացմանը նպաստում է B6 վիտամինը, իսկ խանգարում է՝ ալկոհոլը։

Հայոց Լ.

1. Ածանցներ

Բառերը ենթարկիր բառակազմական վերլուծության.
տեսականի-անի ածանց

գոգնոց-ոց ածանց

մատանի-անի ածանց

շրջանակ-ակ ածանց

կենարար-արար ածանց

նստարան-արան ածանց

հարսնացու-ացու ածանց

ծամոն-ոն ածանց  

ցանկալի-ալի ածանց

թևավոր-ավոր ածանց

մոլորյալ-յալ ածանց

փայլուն-ուն ածանց

դժգոհ-դժ ածանց

վերահաս-վեր ածանց

տարօրինակ- տար ածանց

իննսուն-սուն ածանց

խստիվ-իվ ածանց

ներքուստ-ուստ ածանց

2. Գրիր, թե տրված բառերը ինչ խոսքի մասի են պատկանում:

Հարյուր իննսուներեք-թվական

թե-շաղկապ

դու-դերանուն

անշուշտ-վերաբերական

դանդաղ-մակբայ

վրա-կապ

թութակ-գոյական

բոլորը-դերանուն

վա՜յ-ձայնարկություն

մասին-կապ

կամաց-կամաց-մակբայ

հավանաբար-վերաբերական

մտերմանալ-դերբայ

ոչ մեկը-դերանուն

հովիվ-գոյական

որպեսզի-շաղկապ

արագ-մաբայ

երրորդ-թվական

կացին-գոյական

ա՜խ-ձայնարկություն

դեղին-ածական

ընկերանալ-դերբայ

երկար-ածական

կարծես-վերաբերական

կրկնել-դերբայ

է՜-ձայնարկություն

բացի-կապ

որովհետև-շաղկապ

հնգական-թվական

3. Գոյական անուն

Տրված բառերը ո՞ր հոլովման են պատկանում:

ծառ-ի

մայր-ո

ձի-ու

մերոնք-ց

գարուն-ան

օր-վա

նստարան-ի

ձուկ-ան

շաբաթ-վա

կաղնի-ու

Վարդանենք-ց

Հայցական

4. Հոլովի՛ր տրված բառերը.

ես-1-ին դեմք, ուղղական հոլով

անտառ-ուղղական

մայր-հայցական

5. Գրիր այս բառերի հոգնակի թիվը: Հոգնակիի կազմության ի՞նչ առանձնահատկություն ունեն տվյալ բառերը.

բեռ—բեռներ

գառ-գառներ

լեռ-լեռներ

եզ-եզեր

դուռ-դռներ

մատ-մատներ

նուռ-նռներ

ծունկ-ծնկներ

թոռ-թոռներ

կուռ-կռներ

ծոռ-ծոռներ

ձուկ-ձկներ

հարս—հարսներ

մուկ—մկներ 

6. Եթե բարդ բառի վերջին միավանկ բաղադրիչը գոյական է, ապա ավելանում է եր։ Օրինակ՝ շարասյուներ, իսկ եթե բառի վերջին միավանկ բաղադրիչը բայ է կամ ունի բայական իմաստ, ապա ներ։ Օրինակ՝ անասնակերներ։

Գրիր համապատասխան օրինակներ:

ներ-արձակագիրներ, սևահերներ

եր-միջակետեր, քարաժայռեր

7. Եթե մեկուկես վանկանի բառի կես վանկը գտնվում է բառասկզբում, ապա ավելանում է ներ։ Օրինակ՝ բը-ժիշկ-ներ։ Իսկ եթե մեկուկես վանկանոց բառի կես վանկը գտնվում է բառավերջում, ապա ավելանում է եր։ Օրինակ՝ կայ-սըր-եր։
Բացառություն՝ գամփռ-գամփռներ կամ գամռեր, անգղ-անգներ կամ անգղեր:

Գրիր համապատասխան օրինակներ:

եր-աստղեր, փոքրեր

ներ- բժիշկներ, սրբիչներ, սխալներ

8. Ո՞րն է այս բառերի բացառությունը:
Կին-կանայք, կնոջ

մարդ-մարդիկ, մարդկանց

տիկին-տիկնայք, տիկնոջ

պարոն-պարոնայք, պարոնանց

9. Գրիր անեզական և անհոգնական գոյականներ:

բեռ, գառ, դուռ, եզ, թոռ, լեռ, ծոռ, ծունկ, ձուկ, մուկ, նուռ, մատ, հարս

անեզական-Վարդանանք, Մարկոսենք

անհոգնական-Երևան, լռություն, սեր, կաթ

10. Գոյական անուն
Գրիր տրված գոյականների բոլոր հատկանիշները.

ուրախություն-հասարակ, եզակի, ուղղական, ա հոլովում

մարդ-անձ ցույց տվող, եզակի, ուղղական, մարդու-ու հոլովում

Արմեն-հատուկ, եզակի, անձ ցույց տվող

քույրեր-անձ ցույց տվող, հասարակ, հոգնակի, քրոջ-ոջ հոլովում

11. Տրված նախադասությունը ենթարկիր շարահյուսական վերլուծության.

Նա և իր- պառավը-ենթակա վաղուց-ժ․ պ էին ապրում-ստորոգյալ այդտեղ-տ․պ ՝ իրենց-բացահայտիչ հավերի-հատկացուցիչ և ծեր-որոշիչ շան հետ միասին-ձևի պարագա։

Քիմիա

Նախագծի անվանումը՝ <<Մետաղներ>>

Բովանդակությունը՝
●Մետաղների ընդհանուր բնութագրումը` ֆիզիկական և քիմիական հատկությունները:

Մետաղների հատկությունները, լինում են ֆիզիկա-քիմիական և տեխնոլոգիական։

Ֆիզիկա-Քիմիական հատկություններ

1. Խտություն դա միավոր ծավալում պարունակվող մետաղի մասսան է (գ/սմ³).
2. Ջերմային ընդարձակում դա ջերմաստիճանի փոփոխման հետ գծային չափերը փոփոխելու մարմնի հատկությունն է, բնութագրվում է ջերմային ընդարձակման գործակցով(աստ.^-1).
3. Էլեկտրական հատկություններ դա էլեկտրական հոսանք հաղորդելու մետաղի հատկությունն է (էլեկտրահաղորդականություն օհմ^-1սմ^-1).
4. Մագնիսական հատկություններ դա մետաղի մագնիսականությամբ օժտվելու հատկությունն է.
5. Կոռոզիականություն կոչվում է շրջապատող միջավայրի քայքալող ազդեցությանը դիմադրելու հատկությունը։

●Մետաղների ստացման  ընդհանուր եղանակները: Էլեկտրոլիզ:

Մետաղները բնության մեջ գտնվում են. Ոսկին բացառապես ստացվում է եղանակով էլեկտրոլիզ կամ տարրալուծում.
● Ալկալիական մետաղներ` նատրիում, կալիում:

Ալկալիական մետաղները, դա պարբերական աղյուսակի առաջին խմբի գլխավոր ենթախմբի տարրերն են, որոնք դրանց մեջ մտնում եմ Նատիրում և Կալցիում

Նատրիումը (7440-23-5) արծաթա-սպիտակավուն, ալկալիական մետաղ է, իսկ Կալցիումը, 19, ատոմական զանգվածը՝ 39, 098, ատոմի արտաքին թաղանթի էլեկտրոնային կառուցվածքը՝ 4s¹։ Ունի երկու կայուն՝ ³⁹K (93, 08 %), ⁴¹K (6, 91 %), և մեկ թույլ ռադիոակտիվ իզոտոպ՝ ⁴⁰K (0, 01 %), կիսաքայքայման պարբերությունը՝ T_½= 1, 32• 10⁹ տարի ալկիալիական մետաղ է։
● Մագնեզիում և հողալկալիական մետաղներ: Ջրի կոշտությունն ու դրա վերացման     եղանակները:

Ջուրը, որը մեծ քանակությամբ լուծված աղ է պարունակում, կոչվում է կոշտ, քիչ քանակությամբ աղ պարունակողը` փափուկ:

Ժամանակավոր կոշտություն՝ պայմանավորված հիդրոկարբոնատների առկայությամբ, որը տաքացնելիս վերանում է. Mg(HCO3)−→−2  MgCO2↓ + CO2↑⏐⏐ + H2OCa(HCO3)−→−2  CaCO2↓ + CO2↑⏐⏐ + H2O
●Ալյումին: Ալյումինի օքսիդի և հիդրօքսիդի ամֆոտերությունը:

Ալյումինը IIIA խմբի տարր է, ուստի ատոմի արտաքին էներգիական մակարդակում առկա է երեք էլեկտրոն, որոնցից երկուսը զույգված են: Միացություններ առաջացնելիս՝ այդ ատոմը հիմնական վիճակից հեշտությամբ անցնում է գրգռված վիճակի, որին համապատասխանում են չզույգված երեք էլեկտրոն:

Միացություններում ալյումինի օքսիդացման աստիճանը գրեթե միշտ +3-ն է:

Ալյումինի օքսիդը երկդիմի օքսիդ է, ուստի փոխազդում է և՛ թթուների, և՛ հիմքերի հետ.

AI2O 3+ 6HCI = AICI3 + 3H2OAI2O 3+ 2NaOH  = 2NaAIO2 + H2O

Al(OH)3-ը՝ երկդիմի հիդրօքսիդ է, հետևաբար հեշտությամբ լուծվում է և՛ թթուներում, և՛ հիմքերում.

Al(OH)3+3HCl=AlCl3+3H2OAl(OH)3+NaOH=Na[Al(OH)4]
●Երկաթ: Երկաթի օքսիդները, հիդրօքսիդները և աղերը:

Երկաթը d-տարր է, պարբերական համակարգի Երկաթին բնորոշ են գերազանցապես +2 և +3 … շմոլ գազը բաց են թողնում երկաթի(III) օքսիդի վրայով. առաջացնելով երկվալենտ երկաթի աղ։

Անհատական-հետազոտական  աշխատանքներում  պիտի  լինի  հետևյալ հարցադրումների  պատասխանները. 

• Մետաղի  դիրքը քիմիական  տարրերի  պարբերական  համակարգում, ատոմի  բաղադրությունը, էլեկտրոնային  թաղանթի  կառուցվածքը, վալենտականությունը  և  օքսիդացման  աստիճանը  միացություններում, օրինակներ…

Պարբերական աղյուսակ, հայտնի է նաև որպես քիմիական տարրերի պարբերական աղյուսակ, հանդիսանում է քիմիական տարրերի աղյուսակային արտապատկերը, որտեղ դրանք դասավորված են ըստ ատոմական համարների, էլեկտրոնային կոնֆիգուրացիայի և կրկնվող քիմիական հատկությունների։ Աղյուսակի կառուցվածքը հիմնված է պարբերական օրենքի վրա։ Աղյուսակի յոթ տողերը, որոնց անվանում են պարբերություններ, սովորաբար ձախից պարունակում են մետաղներ, աջից՝ ոչ մետաղներ։ Խմբեր կոչվող սյուները պարունակում են իրար նման քիմիական վարքագիծ ունեցող տարրեր։ Վեց խմբերն ունեն իրենց անուններն ու համարները, օրինակ՝ 17 խմբի տարրերը հալոգեններն են, իսկ 18-ը՝ ազնիվ գազերը։ Երևում են նաև չորս պարզ ուղղանկյուն տարածքներ, որտեղ նշված է ատոմային օրբիտալների լրացման կարգը։

Պարբերական աղյուսակի օգնությամբ կարելի է գտնել տարբեր տարրերի հատկությունների փոխադարձ կապը, ինչպես նաև կանխորոշել դեռևս չհայտնաբերված, կամ սինթեզվող տարրերի քիմիական հատկությունները և վարքագիծը։ Ռուս քիմիկոս Դմիտրի Մենդելեևը 1869 թվականին հրապարակեց առաջին ճանաչված պարբերական աղյուսակը, որը մշակվել էր գլխավորապես այն ժամանակ արդեն հայտնի տարրերի պարբերականությունը ցույց տալու համար։ Նա կանխագուշակեց նաև մի քանի չհայտնաբերված տարրերի որոշ հատկություններ, որոնք պետք է լրացնեին աղյուսակի դատարկ վանդակները։ Նրա կանխագուշակումների մեծ մասը ճիշտ դուրս եկան։ Նոր տարրերի հայտնագործմանն ու սինթեզին զուգընթաց Մենդելեևի գաղափարը աստիճանաբար ընդլայնվեց և դարձավ լիակատար։ Ժամանակակից պարբերական աղյուսակը ներկայումս ապահովում է քիմիական ռեակցիաների անալիզի համար անհրաժեշտ օգտակար հիմքը և շարունակվում է լայնորեն օգտագործվել քիմիայում, միջուկային ֆիզիկայում և ուրիշ այլ գիտություններում։

Մեկից մինչև 118 կարգաթվերով ատոմները հայտնագործվել կամ սինթեզվել են՝ պարբերական աղյուսակում լրացնելով յոթ ամբողջությամբ լրացված շարքեր։ Առաջին 94 տարրերը հանդիպում են բնության մեջ, չնայած մի քանիսը հանդիպում են միայն աննշան քանակներով, իսկ որոշներն էլ բնության մեջ հայտնագործվել են միայն սինթեզելուց հետո: 95-ից մինչև 118 կարգաթիվն ունեցող տարրերը սինթեզվել են միայն լաբորատորիաներում և միջուկային ռեակտորներում։ Ներկայումս փորձեր են արվում ավելի մեծ ատոմային զանգված ունեցող տարրեր սինթեզելու ուղղությամբ։ Այդ տարրերով սկսվում է աղյուսակի ութերորդ շարքը։ Սկզբում արվում է տեսական աշխատանք, որպեսզի առաջարկվի հնարավոր թեկնածուն նոր սինթեզի համար։ Բնական տարրերի բազմաթիվ սինթետիկ ռադիոնուկլիդներ ևս արտադրվում են լաբորատորիաներում։

• Բնության մեջ ինչպիսի՞  միացությունների  ձևով  է  գտնվում, օրինակներ…

Մետաղների մեծ մասը հանդիպում է բնության մեջ միացությունների և հանքաքարերի ձևով։ Նրանք կազմում են օքսիդներ, սուլֆիդներ, կարբոնատներ և այլ քիմիական միացություններ։ Մաքուր մետաղների ստացման և հետագա օգտագործման համար անհրաժեշտ է դրանք զատել հանքաքարից և զտել։ Անհրաժեշտության դեպքում կատարվում է մետաղների լեգիրացում և/կամ այլ մշակում։ Դրա ուսումնասիրությամբ զբաղվում է մետալուրգիա կոչվող գիտությունը։ Այն տարբերում է սև (երկաթի հիմքով) և գունավոր (դրանց բաղադրության մեջ չի մտնում երկաթը, շուրջ 70 տարր) մետաղների համաձուլվածքները։ Ոսկին, արծաթը և պլատինը դասվում են թանկարժեք (ազնիվ) մետաղների շարքին։ Բացի այդ, փոքր քանակությամբ մետաղներ առկա են նաև ծովի ջրում, բույսերում, կենդանի օրգանիզմներում, որոնք կարևոր նշանակություն ունեն օրգանական աշխարհի ձևավորման և գոյատևման գործընթացներում։

Հայտնի է, որ մարդու օրգանիզմի 3%-ը կազմված է մետաղներից։ Մեր բջիջներում ամենաշատը առկա են կալցիումը (ոսկորներում) և նատրիումը, որը միջբջջային հեղուկում և ցիտոպլազմայում էլեկտրոլիտի դեր է կատարում։ Մագնեզիումը կուտակվում է մկանային հյուսվածքներում և նյարդային բջիջներում, պղինձը՝ լյարդում, երկաթը՝ արյան կարմիր գնդիկների մեջ (կարմիր գույնը պայմանավորված է հենց երկաթի առկայությամբ)։

• Ֆիզիկական և քիմիական  հատկությունները:

Մետաղների ֆիզիկական հատկություններ

Բոլոր մետաղները (բացի սնդիկից և պայմանականորեն ֆրանսիումից) սովորական պայմաններում գտնվում են պինդ ագրեգատային վիճակում, սակայն ունեն տարբեր կարծրություն։ Ստորև ներկայացված են մի շարք մետաղների կարծրությունները՝ ըստ Մոոսի շարքի.

Մաքուր մետաղների հալման ջերմաստիճանը տատանվում է -39^оС-ից (սնդիկ) 3410^о С միջակայքում (Վոլֆրամ)։ Մետաղների մեծամասնության հալման ջերմաստիճանը (ալկալիական մետաղներից բացի) բարձր է, սակայն որոշ «նորմալ» մետաղները, ինչպիսիք են օրինակ անագն, գալիումը ու կապարը, կարելի է հալեցնել հասարակ էլեկտրական կամ գազային վառարանի վրա։

Կախված խտությունից՝ մետաղները լինում են թեթև (խտությունը 0,53 ÷ 5 գ/սմ³) և ծանր (5 ÷ 22,5 գ/սմ³)։ Ամենաթեթև մետաղն է լիթիումը ( խտությունը 0.53 գ/սմ³)։ Ամենածանր մետաղը ներկա պահին անվանել հնարավոր չէ, քանի որ ամենածանր մետաղների՝ օսմիումի և իրիդիումի, խտությունները գրեթե հավասար են (մոտ 22.6 գ/սմ³ — ճիշտ 2 անգամ ավելի, քան կապարի խտությունն է), իսկ դրանց ստույգ խտության հաշվումը չափազանց դժվար է՝ դրա համար անհրաժեշտ է լրիվ մաքրել մետաղը, քանի որ յուրաքանչյուր խառնուրդ ցածրացնում է դրանց խտությունը։

Մետաղների մեծամասնությունը պլաստիկ է, այսինքն մետաղյա լարը կարելի է թեքել, և այն չի կոտրվի։ Սա տեղի է ունենում մետաղների ատոմների շերտերի՝ առանց նրանց միջև կապի խախտման տեղաշարժերի պատճառով։ Ամենապլաստիկ մետաղներն են ոսկին, երկաթն ու պղինձը։ Ոսկուց կարելի է պատրաստել 0.003 մմ հաստությամբ թիթեղ, որը կիրառվում է իրեղենի ոսկեպատման համար։ Սակայն ոչ բոլոր մետաղներն են պլաստիկ։ Ցինկի և անագի լարը ճռթճռթում է՝ այն թեքելիս, մանգանն ու բիսմութը, դեֆորմացիայի ենթարկվելիս, գրեթե ընդհանրապես չեն թեքվում, այլ միանգամից կոտրվում են։

Պլաստիկությունը կախված է նաև մետաղի մաքրությունից. այդպես՝ շատ մաքուր քրոմը բավականին պլաստիկ է, սակայն դրանում չնչին խառնուրդի դեպքում, այն դառնում է փխրուն և ավելի կարծր։ Որոշ մետաղներ, ինչպիսիք են ոսկին, արծաթը, կապարը, ալյումինը, օսմիումը, կարող են միաձուլվել իրար հետ, սակայն դա կխլի տասնյակ տարիներ։

Բոլոր մետաղները էլեկտրական հոսանքի լավ հաղորդիչներ են, սա պայմանավորված է դրանց բյուրեղային ցանցում առկա շարժուն էլեկտրոններով, որոնք շարժվում են էլեկտրական դաշտի ազդեցության տակ։ Արծաթը, պղինձն ու ալյումինը ունեն ամենաբարձր էլեկտրահաղորդականությունը, որի պատճառով վերջին երկուսը հաճախակի օգտագործվում են հաղորդալարերի պատրաստման համար։ Բարձր էլեկտրահաղորդականություն ունի նաև նատրիումը։ Փորձարարական տեխնիկայում հայտնի են նատրիումային էլեկտրահաղորդալարերի՝ նատրիումով լցված չժանգոտվող պողպատից խողովակների, կիրառման փորձեր։ Նատրիումի ցածր տեսակարար զանգվածի շնորհիվ, հավասարաչափ դիմադրության դեպքում նատրիումային լարերը ստացվում են պղնձյա և նույնիսկ ալյումինե լարերից զգալիորեն թեթև։

Մետաղների բարձր ջերմահաղորդականությունը նույնպես կախված է ազատ էլեկտրոնների շարժունակությունից։ Այդ պատճառով ջերմահաղորդականության շարքը նման է էլեկտրահաղորդականության շարքին, ուստի ջերմության, ինչպես նաև էլեկտրական հոսանքի ամենալավ հաղորդիչը հանդիսանում է արծաթը։ Նատրիումը նույնպես կիրառվում է, որպես ջերմության լավ հաղորդիչ։ Լայն տարածված է նատրիումի օգտագործումը օրինակ ավտոմոբիլային շարժիչների կափույրների սառեցման և բարելավման համար։

Մետաղների մեծամասնության գույնը գրեթե նունն է՝ բաց մոխրագույն՝ երկնագույն երանգով։ Ոսկին, պղինձն ու ցեզիումը համապատասխանաբար դեղին, կարմիր և բաց դեղին գույնի են։

Մետաղների քիմիական հատկություններ

Լիթիումի քլորիդ

Մետաղների մեծամասնության արտաքին էներգիական մակարդակում առկա է էլեկտրոնների փոքր քանակ (1-3), այդ պատճառով նրանք ռեակցիաների մեծ մասում հանդես են գալիս որպես վերականգնողներ (այսինքն «տալիս են» իրենց էլեկտրոնները)։

Պարզ նյութերի հետ փոխազդեցությունը

• Թթվածնի հետ փոխազդում են բոլոր մետաղները, բացի ոսկուց և պլատինից։ Արծաթի հետ փոխազդեցությունը նկատվում է միայն բարձր ջերմաստիճանների դեպքում, սակայն արծաթի (II) օքսիդը գրեթե չի առաջանում, քանի որ այն ջերմապես անկայուն է։ Կախված մետաղի տեսակից՝ ելանյութը կարող է լինել օքսիդ, պերօքսիդ։

 լիթիումի օքսիդ
 նատրիումի պերօքսիդ
 

կալիումի գերրօքսիդ
Պերօքսիդից օքսիդ ստանալու համար պերօքսիդը վերականգնվում է մետաղի միջոցով.

Միջին և ցածր ակտիվության մետաղների հետ ռեակցիան անցնում է տաքացման միջոցով.

• Ազոտի հետ փոխազդում են միայն ամենաակտիվ մետաղները, սենյակային ջերմաստիճանում փոխազդում է միայն լիթիումը՝ կազմելով նիտրիդներ։

Տաքացման ժամանակ՝

• Ծծմբի հետ փոխազդում են բոլոր մետաղները՝ բացի ոսկուց ու պլատինից.

Երկաթը փոխազդում է ծծմբի հետ տաքացման դեպքում, կազմելով սուլֆիդ։

• Ջրածնի հետ փոխազդում են միայն ամենաակտիվ մետաղները, այսինքն IA և IIA խմերի տարրերը, բացառությամբ բերիլիումի։ Ռեակցիաները իրականացվում են տաքացման դեպքում՝ կազմելով հիդրիդներ։ Ռեակցիաներում մետաղը հանդիսանում է վերականգնող, ջրածնի օքսիդացման աստիճանը -1 է։

• Ածխածնի հետ փոխազդում են միայն ամենաակտիվ մետաղները, ընդ որում՝ ռեակցիայի ընթացքում ստացվում են ացետիլենիդներ կամ մեթանիդներ։ Ացետիլենիդները ջրի հետ փոխազդելիս տալիս են աթետիլեն, մեթանիդները՝ մեթան։

• Ստացումը լաբորատորիայում և  արդյունաբերության  մեջ:

Լաբորատոր պայմաններում ջրածին են ստանում որոշ մետաղների և թթուների (նպատակահարմար է՝ ցինկի ու աղաթթվի) փոխազդեցությունից:

• Տարրի  միացությունների դերն ու նշանակությունը մարդկանց համար, կիրառությունը:

Բազմազան են թթվածնի կիրառման բնագավառները. տեխնիկայում գործընթացների գրեթե 80 %-ն այս նյութի կիրառման վրա է հիմնված։

• Մետաղների արտադրություն.

Դոմենային վառարանում թուջի ստացման գործընթացն արագացնելու նպատակով հաճախ թթվածնով հարստացված օդ է կիրառվում։ Մաքուր թթվածնում այրումն ընթանում է մոտ հինգ անգամ արագ, քան օդում։ Մեծ քանակությամբ թթվածին է օգտագործվում նաև պողպատահալման գործընթացում։

• Մետաղների կտրում, զոդում ու եռակցում.

Ջրածինը (H₂) թթվածնի հետ հատուկ այրիչներում այրելիս բոցի ջերմաստիճանը հասնում է մինչև 3200 °C, իսկ ացետիլեն (C₂H₂) օգտագործելիս՝ նույնիսկ մինչև 3500 °C։ Ացետիլենի այրման ռեակցիայի հավասարումն է.

Այդպիսի բոցն օգտագործվում է մետաղների կտրման (թթվածնի ավելցուկի պայմաններում), զոդման ու եռակցման նպատակներով։

• Պայթեցումների իրականացում (օգտագործվում է հեղուկ թթվածին),
• Շնչառության ապահովում (տիեզերանավերում, ինքնաթիռներում, սուզանավերում, բժշկության մեջ),
• Բազմաթիվ քիմիական ռեակցիաների իրագործում,
• Ազոտական ու ծծմբական թթուների, պարարտանյութերի և այլ նյութերի արտադրում,
• Հրթիռային շարժիչների գործարկում (այստեղ ևս օգտագործվում է հեղուկ թթվածին),
• Վառելանյութերի այրում (օգտագործվում է հատկապես մեծ քանակություններով թթվածին)։

Ամենակարևորը թթվածինը նպաստում է այրմանը և շնչառությանը։ Այն մեծ չափով նպաստում է մետալուրգիական գործընթացներին՝ թուջի, պողպատի, ինչպես նաև գունավոր մետաղների (Cu, Zn, Sn, Au) արտադրության համար։ Բժշկության մեջ ծանր հիվանդներին տալիս են թթվածին։ Թթվածին ծախսվում է մետաղների կտրման և եռակցման ժամանակ, սուզանավերում, տիեզերանավերում, ջրի տակ աշխատող մարդկանց համար։

Ֆիզիկա

9-ՐԴ ԴԱՍՐԱՆ ԱՌԱՋԱԴՐԱՆՔ 17.05-21.05

1. Ճառագայթաակտիվության պրոցեսում անջատված էներգիան ի՞նչ փոխակերպումների արդյունք է։

էներգիան բավարար է, միջավայրի ատոմների իոնացման համար: Գիա Պրոցեսը հիմնականում տեղի է ունենում բաժանման արդյունքներ. 20 զել, թե ինչ է կատարվում կենսաբանականԻ՞նչ փոխակերպումներ է տեղի ունենում ճառագայթակտիվ տրոհման պրոցեսում։

2. Ի՞նչն է կոչվում կրիտիկակաան զանգված։

Կրիտիկական զանգվածը այն է, որ ռադիոակտիվ նյութի նվազագույն զանգվածի դեպքում, որը կարող է ընթանալ ատոմային միջուկների տրոհման ինքնապահպանվող շղթայական ռեակցիան:

3․ Ի՞նչ է շղթայական ռեակցիան։

Շղթայական ռեակցիաները, դա քիմիական և միջուկային երևույթներ են, որոնք ընթացքի մեջ վերջանյութերի առաջացումն իրագործվել էր միջանկյալ ակտիվ մասնիկների՝ ակտիվ կենտրոնների մասնակցությամբ և ընթացող, այդ մասնիկները վերարտադրող տարրական փոխարկումների անընդհատ կրկնությամբ։

4․ Ի՞նչ է միջուկային ռեակտորը։

Միջուկային ռեակտորը, սարք է, որը ընթանում էր էներգիայի անջատումով ուղեկցվող կառավարվող միջուկային ռեակցիա։

5․ Ինչպե՞ս են կառավարում շղթայական ռեակցիան։

Շղթայական ռեակցիան կատարվում է հատուկ նյութի շնորհիվ, որը անընդհատ կատարվում է։

3. Ի՞նչ է շղթայական ռեակցիան։

4. Ի՞նչ է միջուկային ռեակտորը։

5. Ինչպե՞ս են կառավարում շղթայական ռեակցիան։

6. Թվարկեք ատոմային էլեկտրակայանի հիմնական մասերը։

7. Ինչքա՞ն է Հայկական ատոմակայանի հզորությունը։

Գրաականություն

1. Բայի սեռ
   Նշել բայերի սեռը՝ վազել, հարգվել, հիանալ, ուտել, կանչել, բացվել, նկատել, բարձրանալ, կատակել, օրորվել, ծանոթանալ: Պատասխանը ճշտեք բացատրական բառարանով:

վազել-չեզոք

հարգվել,-չեզոք

հիանալ-ներգործական

ուտել-ներգործական

կանչել-ներգործական

բացվել-կրավորական

նկատել-ներգործական

բարձրանալ-ներգործական

կատակել-ներգործական

օրորվել-չեզոք

ծանոթանալ-ներգործական

2․ Բացատրական բառարանից գտնել ներգործական, չեզոք, կրավորական սեռի 5-ական բայ:

ներգործական-հիանալ, ուտել, կանչել, նկատել, բարձրանալ

չեզոք- վազել, հարգվել, օրօրվել, հարձակվել, զբաղվել

կրավորական-բացվել, կողմից, այնտեղից, ձայնից, ուտելուց

Լրացուցիչ կրթություն
..Հազարան հավք.. հեքիաթ
Հեքիաթի խորհրդանիշներ

Հայոց Լ.

1. Կարդալ լրացուցիչ կրթության առաջադրանքները:
2. Շաղկապներ
   
   Կազմիր համադասական և ստորադասական շաղկապներով հինգական նախադասություն:

Համադասական

Ես գնում եմ տուն, իսկ նա գնում է դպրոց:

Դու գնում էիր աջ կողմ և ձախ կողմ:

Նա գնաց տուն, սակայն գնում էր սպորտզալ:

Ինձ հրավիրել էին, բայց հետո փոշմանեցին:

Եթե քո մոտ չի ստացվում մեքենա վարել, ուրեմն ինչ որ խնդիր կա:

Ստորադասական

Դու գնում ես աշխատանքի, որ փող աշխատես:

Նա նորից գնացել է հարսանիքի, թե ոչ:

Ես չէի կարողացել նրան բռնել, քանի որ նա շատ արագ է վազում:

Ես չեմ հանգստանա, քանի դեռ դուրս չի գա բերդից:

3. Տրված նախադասությունը ենթարկել բառակազմական, ձևաբանական և շարահյուսական վերլուծության:.

Գարնանը արևը մեղմ տաքացնում էր գետինը, և ձմռան երկար գիշերներից բեզարած գյուղացիք արևկող էին անում, նստում պատի տակ, մի չոր գերանի վրա և զրուցում։

Բառակազմական

Գարնանը-պարզ

արևը-պարզ

մեղմ-պարզ

տաքացնում-ածանցավոր

գետինը-պարզ

ձմռան-պարզ

երկար-պարզ

գիշերներից-ածանցավոր

բեզարած-պարզ

գյուղացիք-ածանցավոր

արևկող-բարդ

անում-պարզ

նստում-պարզ

պատի-պարզ

տակ-պարզ

չոր-պարզ

գերանի-պարզ

վրա-պարզ

զրուցում-պարզ

Ձևաբանորեն

Գարնանը-գոյական, հասարակ, եզակի, հայցական հոլով

արևը-գոյական, հասարակ, եզակի, ուղղական հոլով

մեղմ-որակական ածական

տաքացնում էր-բայ, սահմանական եղանակ, անցյալ անկատար

գետինը-գոյական, հասարակ, եզակի, ուղղական հոլով

և-շաղկապ

ձմռան-գոյական, հասարակ, եզակի, սեռական հոլով

երկար-որակական ածական

գիշերներից-գոյական, հասարակ, հոգնակի, բացառական հոլով

բեզարած-հարակատար դերբայ

գյուղացիք-գոյական, հասարակ, հոգնակի, ուղղական հոլով

արևկող-գոյական, հասարակ, եզակի, գործիական հոլով

անում էին-բայ, սահմանական եղանակ, անցյալ անկատար

նստում-մակբայ

պատի-գոյական, հասարակ, եզակի, սեռական հոլով

տակ-որակական ածական

մի-անորոշ դերանուն

չոր-որակական ածական

գերանի-գոյական, հասարակ, եզակի, սեռական հոլով

վրա-կապ

և-համադասական շաղկապ

զրուցում-բայ, սահմանական եղանակ, անկատար ներկա

Շարայուսորեն

Գարնանը-ձևի պարագա արևը-ենթակա մեղմ-որոշիչ տաքացնում էր-ստորոգյալ գետինը-ձևի պարագա, և ձմռան-ձևի պարագա երկար-որոշիչ գիշերներից-հանգման անուղակի խնդիր բեզարած-ձևի պարագա արևկող էին անում-ստորոգյալ, նստում-ստորոգյալ պատի-հատկացուցիչ տակ-ձևի պարագա, մի չոր-որոշիչ գերանի-հատկացուցիչ վրա և զրուցում-ստորոգյալ։

Հայոց Լ.

1. Թվական
   Տրված թվականները տեղավորիր քանակական, կոտորակային, բաշխական, դասական խմբերում.
   
   հարյուր քսանմեկ, մեկ երրորդ, հինգ-հինգ, տասը, երեքական, տասնինը, երկուական, երրորդ, հինգ ութերորդ , հինգերորդ…

քանակական-հարյուր քսանմեկ, տասը, տասնինը,

կոտորակային- մեկ երրորդ, հինգ ութերորդ

բաշխական-երեքական, երկուական,

դասական-երրորդ, հինգերորդ

2. Ածական
Ածականները բաժանվում են երկու խմբի` որակական և հարաբերական
Այդ երկու խմբերում գրի՛ր համապատասխան ածականներ:

որակական-ամուր պատ, պայծառ աստղ, սառը ջուր

հարաբերական-փայտե դուռ, գիշերային զովություն, բժշկական գործիքներ, միրուքավոր ծերունի:

3. Որակական ածականներն ունեն համեմատության աստիճաններ. դրանք են՝ դրական, բաղդատական, գերադրական
Այդ համեմատության աստիճաններով գրիր երեքական ածական:

դրական-լավ մարդ, լավ կին, լավ ամուսին

բաղդատական-ավելի լավ մարդ, պակաս լավ մարդ, ոչինչ լավ մարդ

գերադրական-ամենից լավ մարդ, ամենալավ մարդ, լավագույն մարդ

4. Հատուկ անունների գրությունը
Գրիր հատուկ անուններ, որոնց բոլոր բաղադրիչները մեծատառով են գրվում:

Արտակ Սարգսյան, Հովհաննես Թումանյան, Հայաստանի Հանրապետություն, Ռուսաստանի Դաշնություն, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ, Իսպանիայի Թագավորություն, Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորություն։
Գրիր հատուկ անուններ, որոնց մեկ բաղադրիչն է մեծատառով գրվում:

Մեռյալ ծով, Դեղին ծով, Կարմիր ծով, Սև ծով, Սպիտակ ծով, Միջերկրական ծով

5. Դերանուն
Դերանունները լինում ութ տեսակ: Նշիր այդ տեսակները և յուրաքանչյուր տեսակից գրիր չորս կամ հինգ դերանուն:

անձնական-ես, դու, նա, ինձ

ցուցական-այս, այդ, այն, այստեղ

փոխադարձ-իրար, միմյանց, մեկմեկու, մեկմեկի

հարցական-ինչպիսի՞, ինչքա՞ն, ինչպե՞ս, ինչու՞

հարաբերական-ինչպիսի, ինչքան, ինչպես, ինչու

որոշյալ-ամբողջ, ամեն, ամեն մի, բոլոր

անորոշ-ինչ—որ, ինչ—ինչ, ոմն, մեկը

ժխտական-ոչ ոք, ոչինչ, ոչ մի, ոչ մեկը

6. Տրված նախադասությունը ենթարկիր ձևաբանական և շարահյուսական վերլուծության:

Միրհավը վիզը երկարեց, ինչպես կաքավը դեղնած արտերում խշշյուն լսելուց, և մի ջահել կին դուրս եկավ սիմինդրի խիտ արտից։ 

Ձևաբանորեն

Միրհավը-գոյական, հատուկ, եզակի, ուղղական, հոլով

վիզը-գոյական, հասարակ, եզակի, հայցական հոլով

երկարեց-բայ, սահմանական եղանակ, վաղակատար անցյալ

ինչպես-հարաբերական դերանուն

կաքավը-գոյական, հասարակ, եզակի, ուղղական հոլով

դեղնած-հարակատար դերբայ

արտերում-գոյական, հասարակ, հոգնակի, ներգոյական հոլով

խշշյուն-որակական ածական

լսելուց-անորոշ դերբայ, բացառական հոլով

և-շաղկապ

մի-անորոշ դերբայ

ջահել-որակական ածական

կին-գոյական, հասարակ, եզակի, հայցական հոլով

դուրս-գոյական, հասարակ, եզակի, հայցական հոլով

եկավ-բայ, գործիական հոլով

սիմինդրի-գոյական, հասարակ, եզակի, սեռական հոլով

խիտ-որակական ածական

արտից-գոյական, հասարակ, եզակի, բացառական հոլով

Շարահյուսորեն

  Միրհավը-ենթակա վիզը-ձևի պարագա երկարեց-ստորոգյալ, ինչպես-ձևի պարագա կաքավը-ենթակա դեղնած-ստորոգյալ արտերում-ձևի պարագա խշշյուն-որոշիչ լսելուց-ձևի պարագա, և մի-հանգման ուղիղ խնդիր ջահել-որոշիչ կին-ենթակա դուրս-հարադիր բայ եկավ-ստորոգյալ սիմինդրի-հատկացուցիչ խիտ-որոշիչ արտից-ձևի պարագա։ 

Լրացուցիչ կրթություն

Շարադրել մտքերը ազատ թեմայով:
Կատարել թարգմանություն:
Ընտրել բանաստեղծություններ և ձայնագրվել:

English

Hometask for 18.05

Do this task and don’t forget about your reviews.

Русский Язык

Урок 2.Рассказ Л. Толстого “ После бала”

Продолжая тему жестокости, прочитай в учебнике рассказ Л. Толстого “ После бала” (учебник,  слайд 170-177)

Домашнее задание:  подготовься к пересказу текста

Письменно ответьте на вопросы 2-7 после текста.

-В чем вы видите критическую силу рассказа?

Я привык думать о Толстом как о создателе крупных, эпохальных произведений. Ведь этот писатель известен всему миру как автор «Войны и мира», «Анны Карениной», «Воскресения». Однако в конце своей жизни Толстой обратился к созданию рассказов. Произведение «После бала» является одним из самых известных рассказов писателя.

-Какое впечатление произвел этот рассказ на вас? Чем взволновал? Над чем заставил задуматься?

Рассказ произвел очень сильное впечатление, вначале было интересно читать о том, как проходит бал, а о том, когда автор описывал сцену наказания татарина, становится не по себе, чувствуешь боль от жестокости происходящего. Рассказ заставил задуматься о тех диких временах, когда такая жестокость вообще была возможна.

Русский Язык

3-7 мая

Урок  1. Проект «Четыре времени года в женских образах.»

Описание проекта: интересно представить то или иное время года в образе женщины! Ведь времена года, так же как и женское настроение переменчиво. Времена года — такие непохожие друг на друга сезоны. Такие разные не только по внешним признакам, но и по внутреннему восприятию. Каждое время года имеет свой цвет, свой индивидуальный запах, свое настроение.

Каждая женщина несёт в себе образ, который соответствует определённому времени году.

Ход проекта:

1.Беседа: Какие цвета ассоциируются с определёнными временами года

2. Проблемные вопросы:

• Каждая ли женщина несет в себе образ, который соответствует определённому времени году?
• Должна ли женщина менять свой образ в соответствии с временем года?

3. Прочитать:

Осенняя женщина хрупко-прекрасна, 

Изящно-решительна, нежно-опасна. 

Ей нравится дождь и опаловый вечер, 

И шлейф листопада, укутавший плечи. 

Она упоительно пахнет туманом, 

Придымленным ветром и яблоком пьяным, 

И снежные бури на крыльях уносят 

Медовую, горькую Женщину-Осень..

.для чтения  

Домашнее задание: Творческая работа учащихся в блогах “ Кто для меня женщина-зима”( лето, весна,осень)

Урок 2. Размышляем, беседуем…

1. Как по-вашему, много или мало живет человек?
2. Прочитать текст :

Когда-то один древний китайский философ сказал, что молодое деревце легко гнётся от ветра и не ломается во время сильной бури. А вот большое дерево, куда более крепкое, не гнётся, но буря его может сломать. И все невзгоды, все бури, каждый прожитый год бережно хранят древесные кольца.

Я часто сравниваю себя с таким деревом: внутри меня такие же кольца — мои прожитые годы. Я тоже, как дерево, храню в себе слои отжитого: где-то в самой глубине ясные, чёткие круги детства, а дальше, нарастая и нарастая, откладывалась юность, зрелость, круг за кругом, делая меня крепче, избавляя от слабости, податливости и в то же время делая всё более уязвимым и сухим. Смешное детство! Оно вписалось в мою жизнь далёким неверным маревом, раскрашивая будущее яркими мечтательными мазками. Каждый новый круг обнимает всё прошлое, расходится вширь; кажется, и жизнь расширяется, захватывая всё новые пространства. Каждый круг будто волна, которая разбегается во все стороны, всё дальше от сердцевины, от моей человеческой сути.

Только в отличие от дерева отпечатки лет не сохранились с такой чёткостью, годы слились, иные и вовсе стали неразличимы. А потому жизнь дерева кажется мне завидно цельной: каждый год неукоснительно менялась листва, наращивалось новое кольцо ствола — немножко толще, немножко тоньше, — но и корни, и листва делали своё дело, и дело это откладывалось зримым слоем. В дереве не было впустую прожитых лет. Все эти годы, что я шагал по свету, мечтал, воевал, ссорился, кому-то завидовал, ревновал, искал славы, отчаивался, ленился, писал не то, что хотел, — оно неустанно изготавливало из солнца кислород, листву, древесину. Оно тоже страдало от жары, от жучков, от ранних морозов, но оно никогда не отчаивалось, не совершало ошибки.

Кольца моей жизни — рассказ о прошлом. Кольца — это автобиография человека. Я разглядываю этот срез, словно картину, испытывая смутную тоску по своей жизни, далёкой от такой же ясности, от простых и тихих радостей земли. (20)Мне уже невозможно дойти до такого совершенства. Как же прожить жизнь, чтобы не жалеть о сделанных ошибках, чтобы сохранить себя, выстоять в невзгодах и испытаниях? По-моему, стоит вспомнить знаменитые строки Фета: «Учись у них — у дуба и берёзы…»

3.Беседа и вопросы по  тексту:

1. Писателя заинтересовала мысль о том, что жизнь человека сродни жизни дерева, но дерево, в отличие от человека, несмотря на переносимые страдания и трудности, никогда не отчаивается, не ошибается, не сожалеет об упущенных возможностях или совершённых ошибках.

А как вы думаете, нужно ли сокрушаться, сожалеть о совершенных в жизни ошибках?

1. Человек может потерять время, упустить недели, месяцы, а иногда и годы. Как исправить такую ситуацию, чтобы потом не приходилось сожалеть и мучаться?
2. Один русский писатель сказал : «Самоедорогое у человека -это жизнь. Она дается ему один раз, и прожить ее надо так, чтобы не было мучительно стыдно за бесцельно прожитые годы”. Как вы можете прокомментировать данную цитату?
3. Совет-вывод:

Если вчерашний день был потерян из-за какой-то ошибки, то не потеряйте сегодняшний, вспоминая об этом.

Вывод урока:

Опыт и ошибки. Это два понятия, которые тесно связаны между собой. Человек, проживая жизнь, накапливает определенный опыт. А опыт – это и есть ошибки.

Такова действительность : мы все совершаем ошибки, только цена этих ошибок разная. Совершая те или иные поступки, мы часто не задумываемся о том, насколько они правильны и какую роль в нашей жизни сыграют. Не бойтесь совершать ошибки, но умейте исправлять их, так, чтобы они не оставили следа, и особенно, в жизни других.

 Домашнее задание: Написать сочинение на одну из предложенных тем:

<<Самая дорогоя трата — время>>.

Я не люблю тратить время на бессмысленные дела, потому что я хочу делать что-то полезное, иметь возможность тратить драгоценное время на большие возможности, чтобы иметь возможность чего-то достигать и всегда делать все вовремя. Мне нравится, когда время идет медленно, можно весело провести время и не спешить. Я хочу сказать, что нельзя тратить время на бессмысленные дела и тратить драгоценное время.